‘Ik ben gek op het populariseren van het wereldverbeteraarschap.’
Amsterdam Index 2007 door Roos Wouters
Elena Simons: Maatschappelijk uitvinder De creatief leider van Wonder, een gezelschap ‘dat plezier maakt met de samenleving,’ lanceert projecten die zowel grappig, idealistisch, als provocerend zijn. Maar met alle projecten streeft zij naar een betere samenleving.
Helena Simons (28) maakt verschil. Ze geeft kleur aan de samenleving. Niet alleen door haar projecten maar ook door haar persoonlijkheid. Ze is excentriek, origineel en heeft meer weg van een verwonderd meisje dan van een jonge vrouw. Met deze “Alice in Wonderland” uitstraling kaart ze gevoelige maatschappelijke onderwerpen aan met de vreemdste projecten. Zelf twijfelt ze soms of ze wel serieus genomen wordt omdat men haar vaak als naïef bestempelt. Maar wat men ook van haar vindt, luis in de pels of wereldverbeteraar, Elena zorgt voor kleur en discussie.
Werkelijke toenadering
Elena groeide op in het keurige Amsterdam-Zuid waar haar Engelse vader en Tsjechische moeder zich eind jaren 60 vestigden. “Mijn vader wilde een eigen kunstboeken-distributiebedrijf beginnen en daarvoor leek Amsterdam hem ideaal. Creatief, ruimdenkend, open, experimenteel. Alles kon. Zelf zie ik Amsterdam niet zo maar dat komt misschien doordat ik hier geboren ben. Wel werd ik me laatst bewust dat ik me in Amsterdam nooit bekeken voel.”
Elena vindt het in Amsterdam gewoon heel aangenaam. “Ik beschouw Amsterdam als prettige uitvalsbasis van waaruit ik straks het liefst internationaal opereer.” Op dit moment is ze bezig met haar boek Wereldproblemen en hun oplossingen, dat waarschijnlijk internationaal uitkomt. Ze maakt gretig gebruik van de verscherpte verhoudingen die zijn ontstaan na 9/11 en de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. “Sindsdien is plezier maken met de samenleving een gat in de markt en daar spring ik graag in.”
Vlak na de aanslagen schreef ze het boek Pret met moslims. “Ik realiseerde mij dat ik geen moslimvrienden had en besloot pret met moslims te maken.” Haar boek is een poging om verandering aan te brengen in het verhardend debat over moslims. Al voert ze haar pogingen soms tot in het absurde door: Hoe is het om te winkelen met een fundamentalist? Of in de gevangenis te badmintonnen met een moslimgedetineerde?
Ook vulde Elena, vlak na de moord op Theo van Gogh, schoenen van moskeebezoekers met Sinterklaas-cadeautjes. “Aan de ene kant wilde ik laten zien dat moslims welkom zijn in Nederland, maar ze aan de andere kant ook beetje de Nederlandse cultuur opdringen.” Ondanks het risico dat dit soort acties zich tegen haar keren weet Elena keer op keer het belachelijke van de situatie te benadrukken en de angel eruit te halen. * Maar ook voordat de verhoudingen op scherp kwamen te staan maakte Elena plezier met de samenleving. In 1997, toen zij op de Amsterdamse kunstacademie zat, hing ze overal doosjes op in de stad waar rijke mensen geld in achter konden laten voor armen. En ook organiseerde ze een actie, waar ze met uitkeringsgerechtigden cadeautjes uitdeelde aan de rijken, om hen te bedanken voor de belasting die ze betalen. Zelf noemt ze dit een slecht voorbeeld van haar eerdere pogingen tot toenadering. “Die actie was puur stunt. Alleen maar een verhaal over toenadering, een reflectie op het gebrek aan toenadering. Met de burgerbuddy is dat anders. Daarbij heeft die buddy echt langdurig contact met zijn ambtenaar en ontstaat er werkelijke toenadering.”
De burgerbuddy is een nieuw project van Wonder. “Dat is iemand die een politicus of ambtenaar adopteert om hem of haar te steunen. Want wat er van politici wordt geëist is bijna niet te doen. Daardoor zien zij allemaal dingen niet die burgers wel zien en andersom. Iedereen heeft een stukje van het geheim. De vorm van het publieke bestuur is achterhaald en de nodige vernieuwing kan bij iedereen vandaan komen; van de buurman, een ambtenaar en de burgemeester, maar het gaat pas goed als al die mensen samenwerken.”
De ambtenaren die zich laten adopteren krijgen de burgerbuddy in cadeauverpakking aangeboden en als het aan Elena ligt geeft ze nog veel meer van dit soort cadeautjes.
Soms is het ook gewoon eng om met mensen te gaan praten.
Provo
Ooit keek Elena met nostalgie terug op de jaren zestig, toen mensen samen ergens voor streden, maar dat is nu voorbij. “Doordat de samenleving onder druk is komen te staan is het engagement in opkomst. Daar voel ik me bij thuis. Die spanningen zijn boeiend want daardoor rijzen grote vragen als: hoe nu verder? Dat schept kansen. Misschien gaat het helemaal mis en vinden we een nieuw niveau van beschaving.”
Provo had als beginselverklaring “Provo ziet zich voor de keus gesteld: desperaat verzet of lijdzame ondergang. Provo roept op tot verzet waar het kan. Provo ziet in dat het de uiteindelijke verliezer zal zijn, maar de kans deze maatschappij nog eenmaal hartgrondig te provoceren, wil het zich niet laten ontgaan.” Is Wonder het vervolg op Provo en is de samenleving zoekend naar nieuwe verhoudingen? Elena ziet wel overeenkomsten met Provo. “Wonder is positiever, ondeugend maar niet aanvallend. Soms heeft een instituut een klap nodig om te veranderen. Het lijkt mij helemaal niet onaardig om die klap uit te delen maar ik kom meestal uit op een meer vriendelijke strategie. Verdiep je in de goede reden waarom dingen fout gaan en respecteer alle betrokkenen. Vind een oplossing die voor alle deelnemers prettig is.”
Wonder ziet plezier als middel om te mobiliseren, inspireren en ontspannen. “Nut en schoonheid zijn allebei kernwaarden, het Wonder ontstaat als die twee elkaar versterken. Mobiliseren doen we door projecten te organiseren die niet alleen maatschappelijk betrokken zijn maar ook gewoon leuk. Doordat onze projecten motiveren en inspireren, roepen ze nieuwe ideeën op. En door grapjes over en weer te maken, proberen we gespannen verhoudingen weer wat losser te maken.”
Als Elena burgemeester zou zijn…
Verschil maken
Volgens Elena heb je niet alleen macht of geld nodig om werkelijk verschil te maken. “Geld en macht kunnen helpen als je ook de juiste plannen en aanpak hebt. Als je geen geld en macht hebt, alleen een slim plan, dan kan het daarmee ook. Het gaat om een optelsom van het kleine. Als je het alleen aan de politiek overlaat zullen de problemen nooit worden opgelost. De politiek kan wel faciliteren, maar wij moeten zorgen dat het werkt.” * Een goed voorbeeld vindt Elena de burgemeester van Curitiba (Brazilië). “Die heeft een open democratie gecreëerd en de bewoners betrokken bij het opbouwen van het openbaarvervoerssysteem en meer. En op ongeveer elke hoek van de straat zijn minibibliotheekjes die worden beheerd door moeders. Ook werken ze veel met participatory-budgets, de burgers besluiten wat er met bepaalde budgetten gebeurt waardoor zij zich mede verantwoordelijk voelen voor wat er is neergezet en daar dus beter voor zorgen.”
Als Elena burgemeester zou zijn dan zou ze de burgers ook veel meer betrekken bij het opzetten en organiseren van projecten. “En dan gaat het niet over burgers betrekken door inspraak maar door ze mee te laten doen.”
Drijfveren
“Ik begon nogal puberaal. Door de drang me te bewijzen, ben ik als tiener bij Jongeren Milieu Actief gegaan. Hierdoor dacht ik veel na over het milieu en de verhoudingen tussen arm en rijk. Toen, maar ook nu, voelde ik me heel waardevol als ik goede ideeën bedenk. Die schrijf ik op in een boekje. Het begon als een manier om me zekerder te voelen. Nu is creatief zijn en maatschappelijk betrokken míjn manier geworden. Als ik iets op de radio hoor waarvan ik denk: dat wringt, dan ga ik daarmee spelen. Mijn geheim is dat ik voor de lol de raarste puzzelstukjes, die je niet bij elkaar zou verwachten, aan elkaar koppel. Als het niet voor de hand ligt besluit ik het juist te doen.”
Elena liet zich inspireren door bijvoorbeeld The Yes Men. “Zij imiteren Wereldhandelsorganisatie-sprekers door in nette pakken naar conferenties te gaan en de vreemdste verhalen op te hangen. Ze nemen het bedrijfsleven en de internationale politiek te grazen met erg veel humor.” * Ook liet zij zich inspireren door Muhammad Yunus. Hij bedacht het Microkrediet dat kleine leningen verschaft aan ondernemers die te arm zijn om aan de eisen van banken te voldoen. Maar ook heeft ze respect voor mensen als Joop van de Ende. “Volgens mij krijgt hij veel kritiek over zich uitgestort omdat hij populistisch is, maar ik ben een groot voorstander van populisme, vooral het populariseren van het wereldverbeteraarschap.”
Toekomst
Een toekomstig project van Wonder is rent-a-moslim. “daarmee wil ik de vraag naar moslims kenbaar maken. Mensen die behoefte hebben aan moslims kunnen deze huren.” Verder is er het project Seks voor dieren. “Veel landbouwdieren overlijden vaak als maagd en daar wil ik verandering in brengen.” Het project StoereVrouwen is bedoeld om jonge vrouwen te stimuleren duurzaam te consumeren. Maar het meest verwacht Elena van het Blijbedrijf. “Allerlei teams zullen door het land blijdschap verspreiden.” Maar veel meer dan dat er binnenkort weer wonderlijke dingen gaan gebeuren wil Elena niet over deze projecten kwijt. “En stel nou dat er op een dag genoeg plezier met de samenleving wordt gemaakt, dan ga ik gewoon weer wat anders doen.”
