Het nieuwe Werken
lezing bij Sociëteit de Vereeniging 6 okt 2008
Wat is er nodig om het ouderschap, de arbeidsmarkt en het onderwijs zo te emanciperen dat het past in het dagelijkse leven van werkende gezinnen. Deze vraag stelde ik mijn New Girls Network, een denktank van 10 mannen en vrouwen, tijdens het afgelopen WOMEN inc. Festival. Een festival voor vrouwen en mannen die voor verandering staan.
Op dit moment gaat emancipatie vooral over het verhogen van het Bruto Nationaal Product. Steeds minder over het verhogen van het Bruto Nationaal Geluk: gelijke kansen voor vrouwen, mannen en kinderen. Natuurlijk ben ik voor financiële onafhankelijkheid, meer vrouwen aan de top en evenredige vertegenwoordiging in maatschappelijke en politieke besturen. Ook begrijp ik best dat de internationale concurrentiepositie van Nederland niet uit het oog verloren mag worden en toch mag dit alles niet ten koste gaan van gelijke kansen voor mannen en vrouwen om van kinderen en werk te kunnen genieten. Dit klinkt misschien weinig sexy maar het is wel wat veel mensen willen. Vrouwen willen meer werken en mannen meer zorgen. En de uitdrukking ‘a happy wife is a happy life’, geld ook voor werknemers. Hoe tevredener de werknemer hoe beter zijn of haar prestaties.
Helaas zijn de meeste ‘echte banen’ nog steeds ingericht op de ouderwetse kostwinner die fulltime werkt en bijgestaan wordt door de zorgende ander. Van de zorgende ouder verwachten werkgevers, overheid en scholen juist dat hij of zij constant paraat staat om het hele gezin te ondersteunen. Wil je beiden werk en zorg combineren dan schiet je beiden op alle fronten te kort. Op die manier worden kinderen de moderne hinderen en dat zou niet moeten want juist zij moeten met zorg en aandacht opgeleid en opgevoed worden door mannen en vrouwen. Willen we een toekomst met goed opgevoede en opgeleide burgers, dan moeten we ervoor zorgen dat het ouderschap, de arbeidsmarkt en het onderwijs emancipeert. Beide ouders moeten, samen of apart, de zorg voor kinderen kunnen combineren met een echte baan, zonder al te veel carrière of zorgperspectieven in te leveren en zonder dat dit ten koste gaat van een goede opvoeding.
De bereidheid om te kijken wat er nodig is om jobhoppers te behouden, of het file probleem aan te pakken, is bij veel werkgevers helaas vaak groter dan de bereidheid om de werk- zorgcombinatie te verbeteren, al komen de oplossingen vaak overeen.
Helemaal vreemd vind ik dit niet. Als het over zorg gaat, gaat het al snel over vrouwen. Zwangere vrouwen, vrouwen met zieke kinderen en ambitieloze vrouwen met kleine deeltijdbanen. Iets waar je als werkgever tot voorkort weinig mee van doen had. Werknemers werkten en huisvrouwen zorgde ervoor dat zij dit ongehinderd konden doen. Maar de tijden zijn veranderd en de scheidslijn tussen werknemer en huisvrouw is vervaagt. Vrouwen worden hoger opgeleid en velen zijn naast hun zorgtaken gaan werken. Was dat aanvankelijk in kleine ’ondersteunende’ banen die zo’n combinatie toelieten, steeds vaker beginnen zij bij gebrek aan een ‘echte’ baan die te combineren valt, met een eigen bedrijf. Ondanks alle risico’s en ontbrekende voorzieningen, blijken veel vrouwen dit aantrekkelijker te vinden dan het werken in loondienst. Het zijn vooral vrouwen in loondienst die nog steeds tegen het overbekende glazen plafond stoten en door de geringe flexibiliteit die wordt geboden kunnen zij de concurrentie met hun ‘traditionele zorgloze collega’s’ vaak niet aan. Een eigen bedrijf biedt dan uitkomst, liefst in deeltijd. Zo behouden ze de vrijheid hun werk zo efficiënt mogelijk te combineren met de zorg voor kinderen. Helaas gelden de kortingen voor starters alleen wanneer je fulltime werkt wat merkwaardig is als je vrouwen meer wil laten werken. Maar goed.
Toch zijn het al lang niet meer alleen vrouwen die de werkgever confronteert met een dubbele verantwoordelijkheid. Ook de rol van de mannelijke werknemer is aan het veranderen. Steeds meer moderne mannen nemen met liefde deel aan de verzorging van hun kinderen en willen bijvoorbeeld een papadag. Zelfs managers kiezen na hun 35ste eerder voor hun gezin dan voor hun carrière, zo bleek uit het onlangs verschenen onderzoek van Twynstra Gudde Interim Management. Maar net als bij vrouwen wordt deze trend door werkgevers vaak als lastig ervaren. En eerlijk gezegd, het is ook lastig. Wie zich in de werkgever verplaatst, neemt liever geen jonge moeder of ‘praktiserende’ vader. Nee, die neemt een traditionele man met een ‘vrouwtje’ thuis. Of liever nog een homoseksuele man – de kans dat hij kinderen krijgt is het kleinst en met zulk personeel kan de werkgever zelf misschien ook eindelijk eens thuis zijn om tijd en aandacht aan kind en partner te besteden.
Werk delen en overdragen kost inderdaad tijd, geld en het vereist een heel goede communicatie tussen werkgever en werknemer. Maar zo bezien kost het delen van de opvoeding misschien nog wel meer. Is de overdracht van de kinderen niet goed doorgegeven dan kan het zo zijn dat je vier jarige zoon alleen op het schoolplein achterblijft. Maar is dat dan een reden om terug te gaan naar de jaren vijftig? Om vrouwen naar de huishoudschool te sturen om ze op te leiden tot goede moeder? En om mannen weer op te leiden tot kostwinner die zich alleen op zondag om de kinderen bekommerd?
Zelfs als dit je ideaal in de oren klinkt dan moet ik je teleur stellen. Het combinatiemodel heeft de toekomst. Al was het maar om economische redenen: een gezinswoning is niet meer van één inkomen te betalen en het aantal eenouder- en opnieuw samengestelde gezinnen dat zorg met werk moet combineren, groeit gestaag, terwijl er ondertussen weer vrolijk wordt bezuinigd op de kinderopvang. Werkgevers zullen er dus wel aan moeten geloven. Is het niet om jobhoppen te voorkomen of het file probleem op te lossen, dan wel om de krapte op de arbeidsmarkt te lijf te gaan. Maar het beste zou zijn als dit was vanuit het besef dat niet meer alleen de moeder de verantwoordelijkheid voor de kinderen draagt maar ook de vader, de werkgever en de overheid. Helaas zijn nu alleen de winkeltijden nog aangepast aan de behoefte van het hedendaagse combinatiegezin. De overheid belooft van alles maar blijkt erg onbetrouwbaar in de uitvoering. De maatregelen die er worden genomen om de combinatie van werk en zorg te verbeteren zijn van het niveau, beetje pritstift en een stukje stopverf en dan zien we wel of het houd tot we het weer wegbezuinigen.
Daarom wil ik vooral de werkgevers oproepen om de werk- zorgcombinatie te verbeteren en niet meer te wachten op die zwalkende overheid. Bovendien ben je als werkgever een dief van je eigen portemonnee. Hedendaagse werknemers hebben een groeiende behoefte aan een evenwichtige verdeling tussen werk en privé. Krijgen deze zorgende werknemers geen ruimte voor een evenwichtiger verdeling tussen werk en privé, dan zullen zij, vroeg of laat, op zoek gaan naar een andere werkgever of voor zichzelf beginnen. Een goede werknemer die het bedrijf verlaat kost de werkgever echter zo’n 80.000,00 dollar, zo berekende PriceWaterHouse Coopers. Zij zagen de onlangs ingevoerde verruiming van het vaderverlof samen met ander gezinsvriendelijk beleid dan ook als een goedkope investering in het behoud van hun personeel en een simpele manier om het imago van PWC als werkgever te verbeteren. Op korte termijn maak je misschien kosten, maar op lange termijn worden deze kosten ruimschoots goedgemaakt doordat het ziekteverzuim en het personeelsverloop zijn gedaald, terwijl de effectiviteit en de loyaliteit stijgen. Dat zijn zonder meer enorme winstgeneratoren, niet alleen in deze tijd van krapte op de arbeidsmarkt, want een vitale en aangename bedrijfscultuur betekent altijd een vooruitgeschoven concurrentiepositie. Daar komt nog bij een gezinsvriendelijk bedrijf werving- en selectiekosten bespaart omdat het bedrijf wordt gezien als een aantrekkelijke werkgever die veel gedreven sollicitanten aantrekt.
Volg dit voorbeeld en laat de aanwezigheidsplicht, waar mogelijk, los en stap over op een prestatieplicht. Vervang ploegendiensten voor zelfroostering en laat werknemers zelf de ideale werktijden kiezen. Meer zeggenschap over werktijden leidt vaak tot een verhoogde arbeidsvreugde en een verlaagd ziekte verzuim. Zeg niet meteen nee tegen parttime werken bij bepaalde functies, denk ook eens aan doubanen. Verruim de mogelijkheid om thuis te werken en vertrouw er wat vaker op dat de werknemer om kan gaan met die verantwoordelijkheid want de meeste mensen willen goed werk leveren. Ze krijgen alleen lang niet altijd de kans om op hun best te zijn.
Maar ook de overheid mag niet blijven wachten tot er wonderen gebeuren. Ook zij moeten zich inzetten om de regelingen van de jaren vijftig naar het heden te emanciperen. Allereerst moet de arbeidsmarkt worden geflexibiliseerd. Geflexibiliseerd wat tijd en plaats betreft maar het is vooral van belang dat de overheid beleid ontwikkeld waarin levensloop en loopbaanplanning beter op elkaar zijn afgestemd; creëer carrière-perspectieven bij deeltijdwerk en na je 40ste. Zorg voor een fatsoenlijke betaalde verlofregeling ook voor zelfstandigen, maar ook een vaderverlof van twee weken direct na de bevalling en twee weken vanaf het moment dat de moeder weer aan het werk gaat. Zo krijgen beide ouders de cursus ‘hoe zorg ik voor een baby’ van de kraamhulp en kan moeder met een gerust hart weer naar haar werk terwijl vader op zijn beurt vertrouwd kan raken met zijn kind. Zorg ook voor een hoogwaardige betaalbare kinderopvang en maak serieus werk van buitenschoolse opvang. Creëer een keurmerk voor bedrijven die een gezinsvriendelijk beleid voeren, een innovatief personeelsbeleid waarbij het werk goed met het hebben van kinderen te combineren is. Vereenvoudig de wet en regelgeving op het gebied van arbeid en zorg, zeker kleine bedrijven zien nu door de bomen het bos niet meer.
Stimuleer ook het zelfstandig ondernemerschap door het gat tussen de rechten en plichten van werknemers en zelfstandigen te verkleinen. Nu hebben de werknemers binnen de goudomrande CAO’s vooral rechten en ondernemers vooral plichten. Daardoor worden de nieuwkomers op de arbeidsmarkt vaak met succes uit die met goudomrande posities geweerd. Creëer in plaats van betere CAO’s ook eens een basis vangnet en betaalbare verzekeringen voor zelfstandigen die gekoppeld worden aan het sofinummer van de werkende en niet aan de branche of het land waar hij of zij werkt. Beloon werken ook echt. Hoe meer je werkt hoe meer vangnet je opbouwt. Stimuleer het onderwijs om meer rekening te houden met werkende ouders en richt je als het om de verzorging van kinderen gaat niet alleen op de moeder maar ook op de vader.
Ik hoop de emancipatie van het ouderschap en het nieuwe werken met behulp van mijn New Girls Network, mijn positie als bestuurslid van het Alternatief voor vakbond en de stichting werkende ouders te bewerkstelligen. Maar het meest nog hoop ik dat werkgevers, onderwijs en overheid ervan doordrongen raken dat de nieuwe werknemer zorgt en de nieuwe ouder werkt, ook in hoge en lage functies door zowel mannen als vrouwen. Want hoe beter de combinatie, hoe meer alle partijen erbij gebaat zijn, zeker de kinderen en die hebben de toekomst.
